เรือนชาวเวียงเชียงใหม่ (พญาปงลังกา)
เรือนพญาปงลังกาเป็นเรือนพื้นเมืองในเขตตัวเมืองเชียงใหม่ มีรูปแบบเรือนคลี่คลายมาจากเรือนกาแลดั้งเดิม เป็นตัวอย่างหนึ่งของเรือนของผู้มีฐานะ ลักษณะเป็นเรือนแฝดสองจั่ว ยกพื้นเรือนสูง เรือนใหญ่เป็นเรือนนอน เรือนหลังเล็กเป็นเรือนครัว ไม่มีส้วม (ห้องน้ำ) บนเรือน ด้านหน้าเรือนมีเติ๋นขนาดใหญ่และมีชานถัดออกมาด้านหน้า สันนิษฐานว่าคงมีพัฒนาการปรับการสร้างผนังเรือนปิดล้อมส่วนชานและเติ๋นในภายหลัง ตรงกลางระหว่างชายคาของเรือนสองหลังมีฮางลิน (รางระบายน้ำหรือรางน้ำฝน) มีลักษณะเป็นรางรองรับน้ำฝนที่ติดเชื่อมระหว่างชายคาของเรือนทั้งสองหลังทำด้วยไม้ซุงท่อนเดียวขุดร่องตรงกลาง ซึ่งของบางเรือนอาจประกอบขึ้นจากแผ่นไม้ขนาดยาวหลายแผ่นซ้อนกัน หลังคามุงด้วยกระเบื้องดินขอ ซึ่งมีความลาดชันแบบเรือนกาแล แต่เรือนนี้ไม่มีการประดับกาแลที่ยอดจั่ว และไม่มีการติดหำยนต์ไว้เหนือช่องประตูเรือนนอนเช่นเรือนกาแลทั่วไป โครงสร้างเรือนเป็นระบบเสาและคาน โดยสอดแวง (รอด) ยึดระหว่างเสา เพื่อรับน้ำหนักตงและพื้น โครงสร้างหลังคามีรูปแบบเหมือนเรือนกาแล โครงสร้างผนังเป็น รูปแบบฝาแป้นหลั่น (ฝาตีตามแนวตั้ง) มีป่อง (หน้าต่าง) จำนวนน้อย มีการทำฝาไหลบางตำแหน่ง ความงามของเรือนลักษณะนี้ อยู่ที่รูปทรงที่ดูเรียบง่าย ความลงตัวของโครงสร้าง ความเรียบเกลี้ยงของระนาบพื้น ผนัง และหลังคา
เจ้าของเรือนเดิมคือ พญาปงลังกาและนางคำมูล เรือนไม้ หลังนี้สร้างเมื่อราวปี พ.ศ.๒๔๓๙ ซึ่งตรงกับปีที่อายุเมืองเชียงใหม่ครบ ๖๐๐ ปี เรือนพญาปงลังกาเป็นสมบัติอันมีค่าของครอบครัววณีสอน ซึ่งมีความประสงค์ที่จะอนุรักษ์เรือนไว้ให้มีอายุยาวนานที่สุด อย่างน้อยก็ในชั่วอายุของพี่น้องทั้ง ๕ คนในตระกูลวณีสอน ซึ่งนับเป็นทายาทรุ่นที่ ๕ ของพญาปงลังกา คุณจรัส วณีสอน บุตรชายคนโตของครอบครัววณีสอน เป็นผู้มาติดต่อและขอมอบเรือนพญาปงลังกา ให้สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ โดยได้รับการสนับสนุนการรื้อถอนและย้ายมาปลูกสร้างโดยมูลนิธิจุมภฏ - พันธ์ทิพย์ ทั้งนี้เรือนพญาปงลังกาได้ปลูกสร้างแล้วเสร็จและทำพิธีตามแบบล้านนาเพื่อความเป็นสิริมงคล เมื่อวันที่ ๒๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๔๗
พญาปงลังกา + นางคำมูล
นางน้อย (ถึงแก่กรรม พ.ศ.๒๔๘๒) + นายถา (เป็นหม่อน หรือ ทวด ของคุณจรัส) ลูก
นางคำใส (พ.ศ.๒๔๓๖ – ๒๕๑๓) + นายอินต๊ะ (ย่าของคุณจรัส เล่าว่าสร้างบ้านหลังนี้เมื่อย่าอายุได้ ๓ ขวบ) หลาน
นายบุญรัตน์ (พ.ศ.๒๔๕๗ – ๒๕๓๓) + นางศรีนวล วณีสอน (เป็นพ่อและแม่ของคุณจรัส) เหลน
• นายจรัส วณีสอน
• นางพัฒนา จิตรกุล
• นางพูนสวัสดิ์ ทองประดี
• นางยุคนธ์ วณีสอน
• นางสายสมร อุทยาวลี
รูปภาพ
